Novembertemperaturen

Overdag klimt het kwik nog tot 23 graden, maar 's morgens en 's avonds is het koud. Mijn vriendin A. zei dat ze op het televisienieuws over "novembertemperaturen" hadden gesproken.
Tot voor kort had ik niets met november. De maand riep hoogstens kerkhoven, kilte en regen op. Dat beeld was aan vervanging toe. De novembers in deze contreien zijn helder en droog, en vermits we hier geen doden kennen, gaan we niet naar het kerkhof.
Maar toen mijn vriendin A. het woord "novembertemperaturen" liet vallen, bleef de gebruikelijke huivering uit. Geen mistig kerkhof, geen miezelregen, geen kilte tot op het bot. Een zin vulde mijn hoofd.
"November is niet kraakfris en stil meer."
Enkele keren galmde de zin door mijn hoofd. Toen was ik op de boerderij van Helmer van Wonderen in het noorden van Nederland.

Boven ligt vader. Vanuit zijn bed ziet hij de bonte kraai die sedert enkele dagen in de es zit. Helmer is beneden. Hij eet in de keuken, aan diezelfde tafel waar hij vroeger met zijn tweelingbroer Henk en vader en moeder zat, en hij kijkt naar de stoelen en herinnert zich wie op welke stoel zat. Nu staat hij op. Een plotse ingeving. In de slaapkamer haalt hij de verrekijker. Hij gaat bij het raam staan en kijkt naar de boerderij van Ada, de buurvrouw die geregeld met haar zoontjes langskomt. Hij ziet dat Ada ook aan haar raam staat. Met een verrekijker.
Het kan ook zijn dat Helmer wilgen aan het knotten is, voerderbiet snijdt voor de ezels, bij het jongvee is of een brandstapel maakt.
Of is hij toch boven, niet bij vader maar in de oude slaapkamer van Henk? Ja. Hij zit op het bed en heeft de doos bovengehaald met de cursussen van zijn studiejaar aan de universiteit in Amsterdam. Naast hem ligt een brief van Riet die toen de verloofde was van Henk. Vijfendertig jaar geleden is dat nu.

November. Eén woord is genoeg en ik ben in Boven is het stil, de roman waarmee Gerbrand Bakker in 2006 debuteerde.
Ik begon er op een avond in, nadat het boek al twee maanden op mijn bureau had gelegen. Na de eerste zin keek ik op en lachte ik, dat herinner ik me, omdat de openingszin zo goed is en veelbelovend. Ik las verder en het was niet alleen de eerste zin, maar de sfeer, het personage, de taal, de toon, alles in deze roman zit juist. Boven is het stil is het verhaal van een eenzame boer van vijfenvijftig jaar die terugblikt op zijn leven. Af en toe moest ik denken aan Dorsvloer vol confetti van Franca Treur omdat het hoofdpersonage van Gerbrand Bakker in veel opzichten een tegenhanger is van dat van Treur. En waar Treurs debuut perfect is om de zomer mee in te leiden (of te verlengen), is zijn trage en ingetogen roman ontegenzeglijk een winterboek.

Mijn vriendin A. mag het me niet kwalijk nemen dat ik glimlachte bij "novembertemperaturen".