Houellebecq Cuvée 2010: Grand Cru

De sensatie van de rentrée littéraire van 2010, zo kondigt de Franse pers de nieuwe roman van Michel Houellebecq al maanden aan. Door zijn controversiële uitspraken wordt de 52-jarige auteur, bekend van La possibilité d'une île (2005), Plateforme (2001) en Les particules élémentaires (1998), beschouwd als het "enfant terrible" van de Franse letteren.

Mijn relatie met Michel Houellebecq is dubbel. Ik keek uit naar La carte et le territoire, maar tegelijkertijd was ik terughoudend. Ik lees Houellebecq niet bepaald graag. Natuurlijk is hij een goed schrijver. Hij heeft een eigen en unieke stem, schrijft over maatschappelijke fenomenen die aan de kaak mogen worden gesteld, en doet dat niet zonder humor. Maar ik heb het moeilijk met zijn toon. De zwartgalligheid druipt van elke bladzijde. Na elke Houellebecq heb ik het gehad met de auteur. Althans, dat neem ik me telkens voor. Afgelopen zaterdag stond ik toch maar om 9u20 voor de nog gesloten deuren van de boekhandel om zijn nieuwe te kopen.

Michelinkaarten

La carte et le territoire speelt zich af in de moderne kunstwereld. Jed Martin heeft zich na een opleiding aan de Académie des Beaux Arts in Parijs toegelegd op het fotograferen van Michelinkaarten. Op een tentoonstelling georganiseerd door zijn vroegere medestudenten maakt Jed kennis met de bloedmooie Russische Olga Sheremoyova. Zij werkt op de communicatiedienst van Michelin. Olga's baas stelt voor Jed te helpen bij de verkoop van zijn foto's. In een mum van tijd is hij als kunstenaar gelanceerd. Hij beleeft gelukkige tijden met Olga en wordt door haar geïntroduceerd in het wereldje van de Parijse artistieke jetset.
Wanneer Olga onverwachts naar Rusland terugkeert en er een eind komt aan hun relatie, stopt Jed de samenwerking met Michelin. Hij zegt de fotografie vaarwel en begint te schilderen, gesteund door Franz Teller, een galeriehouder die in de buurt woont.

Het eigenlijke verhaal begint tien jaar later, in de kerstperiode in Parijs. Naar jaarlijkse gewoonte gaat Jed op kerstavond bij zijn vader eten die sedert kort in een zorgtehuis woont. (Een moeder heeft Jed niet meer: ze pleegde zelfmoord toen hij zeven jaar was.) Na het diner komt Jed tot het besef dat hij opnieuw aan het eind van een cyclus is gekomen.
Hij heeft twee portrettenreeksen uitgewerkt, La série des métiers simples en La série des compositions d'entreprises. Tot die laatste reeks behoren ook een portret van zijn vader, Jean-Pierre Martin, wanneer die na veertig jaar uit het bestuur van zijn architectenbureau stapt, en een portret van Steve Jobs en Bill Gates in conversatie in Palo Alto.
Samen met zijn galeriehouder plant Jed een expositie. Om het discours te verzorgen in de catalogus vraagt hij een schrijver, en wel... Michel Houellebecq.

Lauwe chablis

Jed zoekt Houellebecq verscheidene keren op, in zijn huis in Ierland, en daarna in Le Loiret, waar de schrijver zich heeft teruggetrokken in het huis van zijn kinderjaren.
De auteur schetst die ontmoetingen op briljante wijze en heeft duidelijk plezier in zichzelf als personage. Tijdens Jeds eerste bezoek maakt hij van de gelegenheid gebruik om een mythe rond zijn persoon te ontkrachten. Op restaurant krijgen ze een fles lauwe chablis, waarop de schrijver klaagt dat de Ieren er niet in slagen witte wijn op de goede temperatuur op te dienen. Ja, hij is geïnteresseerd in wijn, want "ça fait français." Jed is verrast door dat antwoord. Houellebecq was toch een depressieve dronkaard? Neen, zegt de schrijver, de journalisten hebben hem die reputatie aangemeten, maar dat hij drinkt in hun aanwezigheid, is alleen om hen te kunnen verdragen.

Houellebecq zegt toe een tekst te schrijven voor de tentoonstellingscatalogus. Jed mag zelfs een portret van de schrijver schilderen. Hij gaat naar Ierland om foto's van de auteur te nemen. Hij treft Houellebecq aan in pyjama. De schrijver ziet er slecht uit, is ongewassen en stinkt. Hij brengt het grootste deel van zijn dagen in bed door, en eet alleen charcuterie.
Deze keer is hij conform aan het beeld van de depressieve alcoholieker, maar op een aandoenlijke manier. Houellebecq wil wel, maar leven is moeilijk voor hem. Dat komt bijvoorbeeld naar voren in de passage wanneer hij vertelt over de drie volmaakte producten die hij als consument heeft gekend: Paraboot stapschoenen, de Canon Libris printer en de Camel Legend Parka, en begint te huilen omdat hun maar zo'n kort leven op de markt beschoren was.

De vernissage van Jed is een overrompelend succes. Behalve de steenrijke Franse zakenman François Pinault zijn ook de Mexicaanse kunstverzamelaar Carlos Slim Helu, de derde rijkste man ter wereld, en de vertegenwoordiger van de Russische olie-oligarch Roman Abramovitch present.
Wanneer Jed twee weken later opnieuw kerst viert met zijn vader, die nu aan kanker lijdt, is er voor zijn werk dertig miljoen euro geboden.

Ingehouden

Op dit punt zijn we aan de helft van de roman. Gaandeweg zijn naar Houellebecquiaanse traditie al allerlei figuren uit de Franse actualiteit de revue gepasseerd, zoals de schrijver Frédéric Beigbeder en de nieuwspresentator Jean-Pierre Pernaut, telkens op hilarische wijze geportretteerd. Het verhaal kent nog een verrassende wending. Ontdekt u dat liever zelf, want La carte et le territoire, inmiddels een van de veertien genomineerden voor de Prix Goncourt, is een fantastisch zelfportret van de schrijver, een scherpe analyse van de hedendaagse maatschappij, een verhaal van een moeilijke vader-zoon relatie, een interessant toekomstbeeld van het toerisme in Frankrijk en, bovenal, een typische Houellebecq, maar op een ingehouden manier: genuanceerd, subtiel en intelligent.
In een interview met Les Inrockuptibles zei de auteur dat het misschien zijn laatste roman was. Het zou jammer zijn. Wie het nog niet wilde geloven, zal na La carte et le territoire van gedacht veranderen. Enfant terrible of niet, hier spreekt een groot schrijver.

Even nuanceren: ik las Houellebecq niet graag.