Een dag in de cel

November is de maand waarop Irish Coffee weer gaat smaken: niets is beter om de innerlijke mens op te warmen. Het vuur knetterde en de blend was perfect. Om niet oververhit te raken had ik een aangepast boek bovengehaald, en wel Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj van Alexander Solzjenitsyn. Het verhaal speelt zich af in een strafkamp in Siberië bij temperaturen tot min veertig graden. Wie in de huid van de personages wil glijden, zit er best warmpjes bij.

Het was ook een novemberdag, in 1961. Op de redactie van het tijdschrift Novy Mir in Moskou valt een dikke envelop binnen. Het belandt op de slush pile. De redactiesecretaresse, die een preselectie maakt in de inzendingen, krijgt het manuscript als eerste onder ogen. Ze beseft onmiddellijk dat ze met iets exceptioneels te maken heeft, laat de vijftig recto-verso bedrukte velletjes keurig kopiëren en brengt ze naar de directeur. Van bij de eerste zinnen is deze overweldigd. 's Anderendaags, na een nacht lezen, kondigt hij zijn medewerkers aan dat hij een meesterwerk heeft ontdekt. Hij vraagt hen de auteur op te sporen. Blijkt dat de tekst is ingediend door een germanist en ex-gevangene. Deze vertelt dat het manuscript is geschreven door een medegevangene die nu wiskunde doceert in Riazan, een stad op 200 kilometer van Moskou, Alexander Solzjenitsyn. In het najaar van 1962 verschijnt de editie van Novy Mir met het verhaal Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj. De kiosken worden leeggeplunderd. De buitenlandse pers is er als de kippen bij. Niet veel later verschijnt een spoedvertaling in het Franse magazine Paris-Match. Alexander Solzjenitsyn wordt in een mum van tijd wereldbekend.

Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj is gebaseerd op Solzjenitsyns eigen ervaringen. In 1945 werd hij gearresteerd omdat hij zich onrespectvol had uitgelaten over Stalin. Hij kreeg acht jaar gevangenis. Zoals zoveel anderen werd hij naar een van de strafkampen gestuurd. "Goelag" werden die kampen ook genoemd, naar de overheidsdienst die ze beheerde. Na de dood van Stalin in 1953 werd de helft van de gevangenen vrijgelaten, ook Solzjenitsyn. Maar over wat in de kampen was gebeurd, zweeg iedereen. Solzjenitsyn is de eerste die het taboe doorbreekt. Dit maakt Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj ophefmakend. Solzjenitsyn schreef de roman op twee maanden tijd. Later heeft hij het onderwerp van de strafkampen opnieuw opgenomen in zijn befaamde drieluik, de Goelag Archipel.
Mijn Irish Coffee was al uren binnen, de laatste houtblok in de haard allang opgebrand toen ik de roman neerlegde en net als het hoofdpersonage Ivan Denisovitsj, bijgenaamd Choukhov, onder de wol kroop. Een dag lang was ik Choukhov geweest. Van vijf uur 's morgens wanneer hamergeklop hem wakker maakt tot tien uur 's avonds wanneer hij weer onder zijn deken kruipt. Met een glimlach. Hij, maar ik ook. Want Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj is, ergens, een verhaal van hoop.