Zonder scrupules

Op de eerste maandag van het jaar prop ik de persmappen, brochures en verknipte kranten die de voorbije twaalf maanden op en onder en in mijn schrijftafel zijn aanbeland in dozen en rijd ik zonder scrupules naar de papiercontainer. Terwijl ik hier maandag mee bezig was, draaide ik me zo nu en dan om. Dan keek ik naar de boekenkast, naar de kleine compartimenten in de hoek waar titels staan die niet meer worden uitgegeven of bijzondere edities. Dan dacht ik aan wat had kunnen gebeuren. Aan wat bijna gebeurd was. Warm en koud kreeg ik het daarvan.

Mijn vriendin N. drukte me het boekje in de handen. Zij had twee exemplaren versierd op de stand van Indigène Editions. Hoewel ze me herhaaldelijk had gezegd dat de auteur een ongelooflijk personage was, drieënnegentig jaar nota bene, had ik het boekje maar vluchtig bekeken. "Boekje" was nog veel gezegd. De tekst zelf besloeg maar veertien bladzijden, en met de noten van de uitgever en het nawoord inbegrepen was het geheel dertig bladzijden lang. Het was een van de vele strooibiljetten in een van de vele plastic tassen die ik na een middag op het Festival du Livre van Mouans-Sartoux uit de koffer van de auto had geladen, en ondanks zijn welluidende titel, Indignez-vous, en de opmerkelijke leeftijd van de auteur, Stéphane Hessel, raakte het zoek in de papierhoop op mijn bureau.

Tot in de laatste week van 2010. Plots dook het omslag overal op het internet op, van de nieuwssites van Le Monde, L'Express en Libération tot bij De papieren man. Indigène Editions, zo las ik, kon het succes van Indignez-vous amper bijhouden. De eerste druk bedroeg 2000 stuks en nu lag de tiende druk al in de rekken. De verkoop stevende af op 600,000 exemplaren.

Ik viste het boekje uit de papierzee op mijn tafel en ging bij de haard zitten.
Vanuit zijn ervaringen als verzetsheld en diplomaat spoort Stéphane Hessel in Indignez-vous de lezer aan zich te verontwaardigen. Hij oppert dat verontwaardiging militante geesten creëert die nodig zijn om te evolueren naar een vrijere en rechtvaardigere maatschappij.
Hessel heeft recht van spreken. In Berlijn geboren, van een Joodse vader, groeide hij op in Parijs en werd tijdens de tweede wereldoorlog een van de grote figuren in het Franse verzet. Tot drie keer toe kwam hij in een concentratiekamp terecht waar hij telkens op de valreep aan de dood kon ontsnappen.
Na de oorlog werd hij diplomaat en kreeg een post als chef op het kabinet van Henri Laugier bij de Verenigde Naties, waar hij in 1948 coredacteur was van de Universele verklaring van de rechten van de mens.
Vandaag mogen de aanleidingen tot verontwaardiging dan minder flagrant zijn als ten tijde van het nazisme, stelt Hessel, maar redenen zijn overal: de groeiende kloof tussen arm en rijk, de dictatuur van de financiële markten, de belabberde toestand van de planeet, de ratrace naar steeds meer en groter en beter, de situatie in Palestina. Hessel pleit tegen onverschilligheid. Denk niet "ik kan er toch niets aan doen", maar verontwaardig je, zoek gelijkgezinden en start samen een vreedzame rebellie, dat is de boodschap die Stéphane Hessel ons in Indignez-vous meegeeft.

Het succes van Hessels pamflet, dat 3 euro kost en waarvan al 800,000 exemplaren zijn gedrukt, heeft alles te maken met met de tijdsgeest, bedacht ik toen ik het boekje sloot. In duidelijke en eenvoudige bewoordingen formuleert hij wat heel veel Fransen momenteel denken. Ik vroeg me af of Indignez-vous ook daadwerkelijk iets zou veranderen, en of Hessel met zijn korte en rake woorden een keerpunt had bewerkstelligd.
De vraag hield me een tijd bezig, dan maakte een zekere opwinding zich van me meester. Ik bladerde terug. Jawel. Daar, naast de titelbladzijde, precies halverwege de bladspiegel, stond, in een helder lettertype, "1ère édition: octobre 2010".