Universele wens

Sommige auteurs zoeken inspiratie in exotische oorden of buitengewone feiten, anderen blijven dichtbij huis en vertrekken gewoon van een gedachte. Een gedachte die we allemaal wel een keer hebben, bijvoorbeeld het verlangen om een gebeurtenis of situatie opnieuw te beleven, precies hetzelfde, om opnieuw te voelen wat we toen voelden.
Deze universele wens, heropvoeren van herinneringen, is het vertrekpunt van Remainder (2005), het debuut van de Brit Tom McCarthy, in het Nederlands verschenen als Dat wat overblijft (2010).

Het hoofdpersonage is een man van dertig jaar die uit het ziekenhuis is ontslagen. Hij werd opgenomen na een ongeluk dat te maken heeft met "iets wat uit de hemel viel". De precieze omstandigheden herinnert hij zich niet. Hij mag er overigens met niemand over praten. Dat maakt deel uit van de Schikking. In ruil voor z'n zwijgen ontvangt hij achtenhalf miljoen pond. Wat hij met dat geld zal doen wordt hem geopenbaard op een feestje bij een vriend.

Tijdens een bezoek aan het toilet heeft hij een sterk déjà-vu gevoel. Het schijnt hem toe dat hij eerder in een ruimte is geweest die precies leek op deze badkamer. Hij ziet het gebouw voor zich, van de rode pannendaken waarover poezen liepen tot de ijzeren leuningen in de traphal, herinnert zich de geur van gebakken lever die door het raam binnenkwam en het pianogetingel van de muziekleraar op een andere verdieping, maar wat hij zich bovenal herinnert, zijn z'n eigen vloeiende bewegingen in deze ruimte.
Hij weet niet meer waar en wanneer dit plaatsvond, maar het was in de tijd dat bewegen nog vanzelfsprekend was en niet iets wat aangeleerd moest worden.
Op dat ogenblik is hem duidelijk wat hij met zijn geld zal doen. Hij gaat de herinnering opnieuw opvoeren, om zich net als toen echt te kunnen voelen.
Het brengt een reusachtige organisatie met zich mee: een appartementencomplex wordt aangekocht, het wordt tot in de kleinste details heringericht, acteurs moeten ingehuurd en opgeleid tot zij de herinnering perfect kunnnen naspelen.
De heropvoering in het appartementsgebouw blijkt de eerste van een reeks. Maar waar ligt de grens tussen fantasie en werkelijkheid? Tussen verbeelding en waanzin? Het spel van de protagonist wordt steeds gevaarlijker tot het ten slotte helemaal uit de hand loopt.

Vanaf de eerste paragraaf had ik dat gevoel dat zijn opwachting maakt bij het ontdekken van een heel goed boek. Een combinatie van verrassing, spanning en verwachting. Want wat direct opvalt is Dat wat overblijft apart is. De toon is bevreemdend en tegelijkertijd grappig, en de droge, onverschillige ik-verteller intrigeert van bij het begin. Daarnaast is het vertrekpunt hoogst origineel, en spreekt het ook tot de verbeelding want heropvoeren van herinneringen is per slot van rekening een universele wens.

Tom McCarthy (°1969) heeft lang naar een uitgever gezocht. Uiteindelijk ging de kleine en in Parijs gevestigde uitgeverij Metronome Press met hem in zee. Remainder verscheen in 2005 en aanvankelijk werd het enkel verdeeld in een besloten circuit, tot de critici het ontdekten en de hemel inprezen.
In de New York Review of Books plaatst Zadie Smith Remainder tegenover Netherland van Joseph O'Neill. Netherland, stelt Smith, is een perfect product van het lyrisch realisme, de literaire stroming die in de negentiende eeuw werd geïnitieerd door Balzac en Flaubert, en voldoet helemaal aan wat we van fictie verwachten, terwijl Remainder in alle opzichten afwijkt van de klassieke roman. De Britse schrijfster noemt Remainder een van de grote Engelse romans van de afgelopen tien jaar en ziet in Tom McCarthy de vaandeldrager van een nieuwe stroming binnen de Engelstalige literatuur.
McCarthy's debuut is avant-garde, very much so, maar al bijna een klassieker.