De indirecte inspiratiebron van De droom van de Ier was een biografie van Joseph Conrad voor wie Mario Vargas Llosa (°1936) veel bewondering koestert. Vargas Llosa ontdekte dat Conrads meesterwerk Heart of Darkness, over een reis naar het binnenland van Congo waar de kolonisators een losgeslagen leven leiden en zich als monsters gedragen ten opzichte van de zwarten, gestuurd was door de getuigenissen van enen Roger Casement. Toen hij de levensloop van Casement nader bestudeerde, besefte hij dat hij een gedroomd romanpersonage had gevonden. Casement was niet alleen een vat vol tegenstellingen, maar hij voedde ook al decennialang een controverse. Bovendien was zijn leven getekend door machtsmisbruik, conflicten tussen inheemse culturen en moderniteit, geweld, verraad, seksualiteit, thema’s die Vargas Llosa ter harte gaan en die al in zijn vroege romans zoals De stad en de honden (1963), Het groene huis (1966) en Gesprek in De Kathedraal (1969) aan bod komen.
Beesten
De droom van de Ier verscheen in het Spaans in november 2010, een maand nadat Vargas Llosa de Nobelprijs Literatuur had gekregen “voor het in kaart brengen van machtsstructuren en zijn snijdende beelden van het verzet, de rebellie en de ondergang van het individu”. De Peruaanse auteur bewerkstelligt dit hier opnieuw glansrijk.
Het verhaal begint in een piepkleine cel in het Londense Pentonville Prison. Roger Casement is ter dood veroordeeld, maar hij hoopt dat de Britse regering zijn gratieverzoek zal inwilligen. Met zijn schaarse bezoekers haalt hij herinneringen op aan het verleden.
Vargas Llosa vervlecht deze verhaallijn met een reconstructie van Casements jeugd en loopbaan, hoe hij zijn ouders als kind verliest, opgroeit bij een oom in Engeland en op zijn negentiende vervuld van idealen naar Congo trekt. Tot zijn vreugde mag hij deelnemen aan een expeditie met Henry Morton Stanley, de befaamde ontdekkingsreiziger. De tocht is een initiatief van de Belgische koning Leopold II en heeft als doel de nederzettingen langs de Congostroom voor te bereiden op de komst van de Europeanen. Casement wil zijn idealen waarmaken: de slavenarbeid afschaffen, een eind maken aan het kannibalisme, scholen helpen oprichten, maar tijdens de expeditie vallen zijn ogen open. De hebzucht van de kolonisators maakt hen tot beesten. De zwarten worden als slaven ingezet op de rubberplantages waar ze ten prooi zijn aan uitbuiting, bedrog en folteringen.
De wantoestanden verergeren vanaf 1885, wanneer de Congo-Vrijstaat eigendom wordt van Leopold II. In 1903 reist Casement als Britse consul de Congostroom af om na te gaan wat de Force Publique, het lokale leger van Leopold II, bij de zwarten heeft aangericht. Wat hij ziet en hoort is zo gruwelijk dat hij na die reis de waanzin nabij is. Terug in Londen stelt hij een vernietigend rapport op dat veel persaandacht krijgt en een belangrijke publieke figuur van hem maakt.
Facetten
De droom van de Ier vangt aan met een citaat uit Motieven van Proteus van José Enrique Rodo: “Ieder van ons is achtereenvolgens niet eenzelfde maar vele personages. En deze opeenvolgende figuren, die uit elkaar voortkomen, vertonen onderling de merkwaardigste en verbazingwekkendste contrasten.” Dit motto is Casement op het lijf geschreven. De contrasten en nuances in zijn persoonlijkheid maken hem tot een erg menselijke romanheld. Geleidelijk en op een subtiele manier geeft Vargas Llosa ons een inkijkje in de vele facetten van Casements karakter.
In Congo ontwikkelt Casement nationalistische gevoelens. Hij ziet parallelen tussen de kolonisatie en de situatie tussen Ierland (sinds 1800 deel van het Verenigd Koninkrijk) en Groot-Brittannië. Hoewel hij in dienst blijft van de Britse kroon, begint hij zijn werkgever te haten. Wanneer hij in 1910 naar Peru trekt om de situatie van de Indianen op de rubberplantages in de Noord-Peruaanse jungle te onderzoeken, verhevigt zijn nationalisme. Hij is opnieuw getuige van onmenselijke wreedheden. De enige uitweg voor de Indianen, besluit hij, is een opstand en dat geldt ook voor de Ieren.
The Black Diaries
Na zijn terugkeer uit Peru wordt Casement door de Britse koning in de adelstand verheven. Hij neemt ontslag en sluit zich aan bij de nationalistische groepering de Irish Volunteers. Wanneer de eerste wereldoorlog uitbreekt, overtuigt hij de vijand, Duitsland, om de Ierse onafhankelijkheidsbeweging te steunen. Hij bereidt een rebellie voor, maar aan de vooravond, op Paaszondag, wordt hij gearresteerd. De Paasopstand mislukt. Casement wordt beticht van hoogverraad en krijgt de doodstraf.
In zijn minuscule cel in Pentonville Prison verliest hij de hoop niet. Zijn kennissenkring telt belangrijke politici en schrijvers (zoals dus ook Joseph Conrad, die in 1890 naar Congo kwam als kapitein van de Britse koopvaardij) en aanvankelijk lijkt het dat zij de publieke opinie zullen kunnen beïnvloeden. Het tij keert wanneer The Black Diaries openbaar worden gemaakt. Behalve officiële dagboeken met werkverslagen, The White Diaries, blijkt dat Casement ook privédagboeken bijhield waarin hij op een obscene wijze veelvuldige seksuele contacten met jonge mannen beschrijft. Homoseksualiteit is in die tijd een taboe en de expliciete scènes in de dagboeken verbrijzelen Casements imago.
Of de Ier zo promiscue was als The Black Diaries verkondigen blijft een raadsel. De authenticiteit van de teksten wordt betwist. Hebben de Britten de dagboeken vervalst om Casement aan de galg te krijgen? In De droom van de Ier geeft Mario Vargas Llosa het dagboekenmysterie een aparte, geloofwaardige interpretatie. De schrijver springt hoe dan ook zuinig om met Casements verborgen homoseksualiteit. Daardoor mijdt hij sensatiezucht en krijgt de tragiek van het personage nog meer nadruk.
De droom van de Ier vestigt de aandacht op de humanitaire verdiensten, de vele gezichten en het noodlottige leven van een man met grote dromen. De tijd zal uitwijzen of de roman de eer van Roger Casement alsnog kan herstellen.
De droom van de Ier, Meulenhoff, 400 p., 19,95 euro.
Deze recensie verscheen op 15 juni in De Morgen.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten