De zomer van de Spaanse furie

Ze zijn lijvig, met vaart geschreven, rijk aan spanning, mysterie en romantiek, en lezers wereldwijd hollen ervoor naar de boekhandel. De Spaanse bestseller heeft op korte tijd furore gemaakt. De schrijfsters Julia Navarro, María Dueñas en Care Santos zijn boegbeelden van het genre.

Het was Carlos Ruiz Zafón die in 2001 de aftrap gaf met De schaduw van de wind. De Spaanse critici gaven de roman geen aandacht en de eerste druk ging aanvankelijk met mondjesmaat de deur uit, maar door een groeiende golf van geestdriftige lezersreacties raakte de verkoop geleidelijk aan in een stroomversnelling. Na een jaar had De schaduw van de wind een plek in de Spaanse bestsellerlijsten veroverd en ook in het buitenland volgde een triomftocht. In Vlaanderen en Nederland werden er meer dan 750.000 exemplaren van verkocht.

Inmiddels is de Spaanse bestseller een fenomeen geworden. Maarten Steenmeijer, hoogleraar Spaanstalige literatuur aan de universiteit van Nijmegen, legt de oorzaak bij “de veramerikanisering van de Spaanse uitgeversmarkt”. De prijzenpolitiek van bepaalde uitgeverijen illustreert het fenomeen, aldus Steenmeijer in een artikel in de Volkskrant. “De grote literaire prijzen worden nu niet meer gegeven aan interessante romans die een groot publiek verdienen maar aan romans waaraan uitgevers zo veel mogelijk denken te verdienen.” Steenmeijer koppelt de veramerikanisering aan de cultuuromslag die de afgelopen decennia in Spanje heeft plaatsgevonden. “De geslotenheid, zelfgenoegzaamheid en behoudzucht uit de Franco-tijd hebben plaatsgemaakt voor openheid, flexibiliteit en een bijna onverzadigbare nieuwsgierigheid.”

Vrouwelijke garde

Ook Javier Serra en Ildefonso Falcones hebben zich ontpopt tot Spaanse bestsellerauteurs. Van Falcones’ debuut De kathedraal van de zee gingen op negen maanden tijd één miljoen exemplaren over de toonbank. En Serra haalde met zijn vierde roman Het geheime avondmaal als eerste Spanjaard ooit de top tien van de New York Times. Maar het zijn niet alleen Spaanse mannen die de uitgeverskassa’s doen rinkelen. Een belangrijke vrouwelijke garde rukt op, met als coryfeeën María Dueñas, Julia Navarro en Care Santos. Terwijl Dueñas als hoogleraar Engelse taalkunde werkt aan Spaanse universiteiten en in de V.S., komen Navarro en Santos uit de journalistiek. Alle drie hebben ze in enkele jaren tijd miljoenen lezers voor zich gewonnen. Maar waaruit bestaat de sleutel van hun succes?

Het meest ambitieus qua opzet zijn de romans van Julia Navarro (1953). De Madrileense heeft zich bekwaamd in de thracul, een Spaanse term die staat voor thriller-histórico-religioso-aventurero-cultural of cultureel-historisch-religieuze avonturenthriller. Na Zeg me wie ik ben (2010) heeft Wereldbibliotheek ook haar vorige titel, Het bloed van onschuldigen (2007), uitgebracht. Het verhaal speelt zich beurtelings af in de Middeleeuwen, in de jaren dertig van de vorige eeuw en in het heden. Fundamentalisten hebben het plan opgevat de wraakvoorspelling van een 13^de-eeuwse monnik in te lossen en een oorlog tussen christendom en islam te ontketenen. Maar terwijl ze hun aanslagen plannen, worden ze op de hielen gezeten door de CIA.

Waar Navarro inzoomt op de grote geschiedenis, kaart de Barcelonese Care Santos (1970), die eerder naam maakte als jeugdschrijfster, in De kleur van de herinnering een persoonlijke geschiedenis aan. Haar hoofdpersonage, Victoria Lax, is een kunstexperte die woont en werkt in de V.S. Als ze naar Barcelona reist om een fresco van haar grootvader te taxeren, een befaamd schilder, stoot ze in het grootouderlijk huis op een nis waarin een lijk verborgen is. Een reeks onvoorziene gebeurtenissen volgt, waarbij een gruwelijk familiegeheim aan het licht komt.

Ook in De wereld vergeten van María Dueñas (1964) gaat de hoofdrol naar een vrouw. Blanca Perea is zoals Dueñas docent taalkunde. Wanneer haar huwelijk onverwachts in elkaar stort, verlaat ze Spanje en neemt ze een opdracht aan in een Californische universiteit. Terwijl ze het complex nalatenschap van een overleden professor uitpluist en daarbij – rarara – een verrassende ontdekking maakt, komt ze in het reine met zichzelf en biedt een nieuwe toekomst zich aan.

In vergelijking met Navarro en Santos is Dueñas, die pas in 2009 debuteerde, een groentje, maar qua verkoopcijfers hoeft ze niet voor hen onder te doen. Haar debuut, Het geluid van de nacht, een historische avonturenroman over een eenvoudige jonge vrouw die in Marokko ten tijde van het Spaans protectoraat  een succesvol naaister wordt en zich opwerkt tot spion voor de Britse geheime dienst, voerde in Spanje een half jaar lang de bestsellerlijsten aan.

Romans om in weg te zinken

Om literair vernuft is het dit Spaans trio niet te doen. Navarro, Dueñas en Santos bedrijven hapklare literatuur. Hun romans springen noch qua vorm, noch stilistisch uit de band. Bovendien is de karaktertekening wat stereotiep en de evolutie van de personages eerder voorspelbaar. De dames schrijven met flair, dat wel. Hun taal is beeldend en zintuiglijk en trekt de lezer de roman binnen. Want een goed verhaal vertellen, dáár gaat het hier om. De plot is scrupuleus uitgekiend en de informatie is zo gedoseerd dat de spanningsboog steeds strakker komt te staan. Ze schrijven romans om in weg te zinken, boeken die onze dagelijkse besognes enkele honderden bladzijden lang aan de kant schuiven.

Op waarde geschat of niet helemaal? In eigen land kunnen de critici de pageturners van Navarro, Santos en Dueñas niet langer over het hoofd zien, maar met loftuitingen zijn ze zuinig. Toegegeven, aan het werk van auteurs zoals Javier Marías of Antonio Muñoz Molina kunnen deze boeken niet tippen. Het één is kunst, het ander vooral entertainment. De señora’s malen er vast niet om. Furieus schrijven ze verder, aangevuurd door onwaarschijnlijke verkoopcijfers. Ook in onze Lage Landen zou dit een Spaans getinte zomer kunnen worden, toch op literair vlak.

De wereld vergeten, María Dueñas. Vertaling: Henk van den Heuvel en Evert Janssen. Wereldbibliotheek, 413 p. 

Het bloed van onschuldigen, Julia Navarro. Vertaling: Henk van den Heuvel. Wereldbibliotheek, 623 p. 

De kleur van de herinnering, Care Santos. Vertaling: Jacqueline Visscher. Wereldbibliotheek, 429 p. 

Deze recensie verscheen op 28 mei in De Morgen.