Kan muziek beesten temmen?

De holocaust is een terugkerend thema in de literatuur. Denken we maar aan De welwillenden waarmee Jonathan Littel in 2006 een storm in de media veroorzaakte. De roman, bekroond met de Prix Goncourt, lokte controverses uit omwille van de verteller, een nazibeul. De voorbije vijf jaar beroerden ook De jongen in de gestreepte pyjama van John Boyne en Haar naam was Sarah van Tatiana de Rosnay lezers wereldwijd. Deze auteurs kiezen het standpunt van een kind om de holocaust aan te pakken.

De vioolbouwer van Auschwitz is ouder dan bovenstaande boeken. De roman verscheen in 1994 in Spanje en is van de hand van Maria Àngels Anglada (1930-1999), een van de grootste Catalaanse auteurs. Op de cover uiten zowel John Boyne als Tatiana de Rosnay hun lofbetuigingen over dit boekje, dat de gruwel van de concentratiekampen op een aparte manier belicht.

Climent, een professioneel vioolspeler, wordt op tournee in Polen getroffen door een prachtige vioolsolo. Waneer hij zich inlicht over de herkomst van het instrument, krijgt hij van de violiste, een melancholieke oudere vrouw, een ontwijkend antwoord. Later laat ze hem documenten bezorgen met het verhaal van haar oom Daniel, een luthier in Auschwitz.
Honger, koude, lijfstraffen en dood zijn dagelijks brood voor de gevangenen in Auschwitz. De enige houvast van de Joodse luthier Daniel is zijn werk als timmerman. Wanneer de kampcommandant, ook bekend als “het Monster”, Daniels ware beroep te weten komt, daagt hij hem uit een instrument te maken met “de kwaliteit van een Stradivarius” Daniel voert het werk met trots en passie uit. De viool is bijna af als hij te weten komt dat het instrument het onderwerp is van een weddenschap tussen “het Monster” en de sadistische kampdokter Rascher. De inzet, verneemt Daniel, is zijn eigen leven.

Zal het instrument van Daniel een snaar raken bij de gevoelloze, monsterlijke SS’ers? In een wrede, onmenselijke omgeving gaat Maria Àngels Anglada op zoek naar de kracht van kunst. Kan muziek beesten temmen, dat is de vraag.
De vioolbouwer van Auschwitz is een kort boekje, geschreven in een sobere, poëtische taal die bijdraagt aan de kracht van het verhaal. Maria Àngels Anglada leidt de hoofdstukken in met uittreksels uit historische documenten van de SS. Die stukken maken de werkelijkheid van Auschwitz nog tastbaarder. Als het op de holocaust aankomt, overtreft de gruwel van de realiteit elke fictie.