Duistere delicatessen uit Colombia

In Colombia wordt Evelio Rosero aanzien als een van de grootste stilisten van de huidige generatie schrijvers. Zijn vroege verhalen, nu in bundelvorm verschenen, ontstellen en intrigeren.

Een man maakt een sprong en komt niet meer op de grond terecht. Iemand heeft zoveel honger dat hij bij de aanblik van zijn lege voorraadkast de lakens en het venster begint op te peuzelen. Een ander belt naar huis en hoort zichzelf de telefoon opnemen. De situaties die Evelio Rosero (°1958) in 34 zeer korte verhalen en een vogelkat beschrijft, zijn bevreemdend en een tikje obscuur. Gevaren loeren altijd om de hoek. De man die springt zweeft steeds hoger de hemel in. Het personage dat eet heeft een werkelijk oneindige honger en de man die zichzelf aan de lijn heeft, tja, die krijgt zijn verbazing zwaar te bekopen. 

Rosero komt weg met de meest onwaarschijnlijke scenario’s en heeft daar weinig woorden voor nodig. Invloeden van Jorge Luis Borges en Julio Cortázar, de grootmeesters van het fantastische korte verhaal, schemeren her en der in zijn proza door. Soms gaat hij volledig de surreële toer op, andere keren laat hij gaandeweg de grenzen tussen werkelijkheid en droom vervagen. In De ene dood bijvoorbeeld wordt een schrijver bedreigd door een ongeschreven personage. Vertoeven we in het hoofd van de schrijver en zien we zijn angstbeelden of is de man echt in gevaar? Rosero heeft maar negen regels nodig om onze hersenen rondjes te laten draaien.

Ook als hij zich aan de realiteit houdt, zet hij zijn lezers graag op het verkeerde been. Zo blijkt de vrome zuster uit De zittende non helemaal niet zo onschuldig als hij ons aanvankelijk laat vermoeden.

De besliste toon en de geslepen stijl van deze verhalen wijzen op een grote maturiteit. Toch was Rosero nog piepjong toen hij ze schreef. Vorig jaar werden de zkv’s (waarvan sommige vier tot vijf bladzijden lang zijn) gebundeld, maar oorspronkelijk verschenen ze tussen 1978 en 1981 in Colombiaanse dagbladen en magazines. Sindsdien heeft Rosero uiteenlopende literaire genres beproefd, van poëzie tot kinderverhalen. Het zijn z’n romans die hem literaire roem hebben gebracht. In 2007 brak hij internationaal door met De vertrapten.

Een bundel om zuinig mee om te springen. Hem in één ruk uitlezen zou zonde zijn.

In Colombia staat hij bekend als een van de grootste stilisten van de huidige generatie. Deze vroege verhalen getuigen al van een hoog ontwikkeld taalgevoel. Rosero schrijft gebald, helder en beeldend. Soms leunt zijn proza tegen de poëzie aan. 

34 zeer korte verhalen en een vogelkat is een bundel om zuinig mee om te springen, niet omdat overdaad schaadt, maar omdat alles in één ruk uitlezen zonde is.

34 zeer korte verhalen en een vogelkat, Evelio Rosero.

Vertaling: Henk van Driel en Luc de Rooy. Karaat, 104 p.

Deze recensie verscheen op 23 juli in De Morgen.

Een nacht die alles volledig verandert

De Colombiaanse schrijver Evelio Rosero neemt de katholieke kerk op de korrel in een magisch realistische vertelling over een kleine gelovigengemeenschap in Bogotá.

Op het eerste gezicht is de parochie die Evelio Rosero in De drie Lilia’s opvoert een toonbeeld van deugdzaamheid. Pater Almida, die er al veertig jaar de mis opdraagt, organiseert door de week middagmalen voor de minderbedeelden. De praktische regeling van de Maaltijden van Barmhartigheid ligt in de handen van zijn acoliet Tancredo, een jonge bultenaar, en van de drie Lilia’s, drie oude weduwen die ook in de pastorie wonen net als Machado, de koster, en zijn petekind Sabina.

Terwijl de Lilia’s koken, moet Tancredo toezien op het vlotte verloop van de maaltijden, wat vooral op donderdag een ondankbare taak is omdat de lastigste gasten dan aan de beurt zijn, de bejaarden, die nooit tevreden zijn en soms durven dood te vallen tijdens het eten. Bovendien duren die maaltijden het langst, waardoor Tancredo weinig tijd over heeft om te studeren en zich voor te bereiden op de universitaire opleiding die pater Almida hem al jaren belooft.

De dagelijkse routine wordt overhoop gehaald wanneer Almida en de koster op een donderdag naar een afspraak moeten met Don Justiniano, de geldschieter van de parochie. Een vervangpriester komt de avondmis opdragen, pater Matamoros, die over een prachtige zangstem blijkt te beschikken. In vervoering luisteren de gelovigen naar zijn gezongen mis. Alleen Tancredo merkt hoe onsamenhangend de viering is en hoeveel brandewijn Matamoros aan het altaar tot zich neemt. Na de dienst wordt de pater door de drie Lilia’s uitgenodigd voor het avondeten, wat het begin inluidt van een nacht die het leven van de bewoners van de pastorie volledig zal veranderen.

Evelio Rosero (1958) won zijn eerste literaire prijs toen hij eenentwintig was. Zijn oeuvre omvat poëzie, toneel en romans. Voor de roman Los ejércitos (De vertrapten) kreeg hij in 2006 de Spaanse Premio Tusquets en in 2009 de prestigieuze Independent Foreign Fiction Prize.
De drie Lilia’s verscheen in 2001 al in Colombia, maar werd pas internationaal opgemerkt toen het in 2009 een heruitgave kreeg in Spanje. Het verhaal draagt duidelijk de stempel van het magisch realisme. De personages fascineren en bevreemden, van de gebochelde Tancredo die ons vanaf de eerste zin deelgenoot maakt van zijn diepste angst, namelijk dat hij een beest zou zijn, tot de albinobleke Sabina met het wellustige vlees en de drie Lilia’s die geen zussen zijn maar bijna niet van elkaar te onderscheiden zijn. Naargelang de nacht vordert krijgt de sfeer iets onwezenlijks en lijken de scènes die Rosero beschrijft haast uit een droom gegrepen.

De drinkende en grappentappende pater Matamoros doorprikt een zweer die op springen staat. Onder de ogenschijnlijke kalmte van de bewoners broeien angsten en frustraties die al jaren meegaan. De onbeschroomde pater, die openlijk toegeeft aan de zonde, confronteert hen met hun hypocrisie. Het meest verrassend zijn wel de drie Lilia’s (“lilia”, Spaans voor lelie, staat symbool voor zuiverheid), die zich van vrome huishoudengelen ontpoppen tot de belichaming van de duivel zelf. Maar ook pater Almida heeft zijn secreten. Waar komen die koffers propvol bankbiljetten op de zolder bijvoorbeeld vandaan?
Ambitie, lust en boosaardigheid drijven de bewoners van de pastorie. Het is niet de eerste keer dat Rosero kerk en godsdienst hekelt. De drie Lilia’s is een fijnzinnige, suggestieve satire.

De drie Lilia’s, De Geus – Oxfam Novib, 152 p.
Deze recensie verscheen op 6 maart in de literatuurbijlage van De Morgen.